1. Die koms van Raka | I The Coming of Raka |
Die vroue het hom die eerste gewaar | The women saw him first – |
In die loom namiddag toe die arbeid klaar | in the lazy afternoon when the work was done |
was – aan die stampblok, in die jong-groen landerye – | at the pounding block in the fresh green fields |
en hulle gedrie, geviere, in dun rye | and they made their way in threes and fours |
met kruik en geel, wind-ligte kalbas | in thin lines, with gourds and wind-light |
op heup en skouer deur die stekerige gras | calabashes on hips and shoulders, |
rustig gestap het na die koel seekoegate | through the sharp grass slowly down |
om daar te drentel tot die bruin en laat | to the coolness of the hippo pools |
skemering en die eerste sterre, mat klam sand | to lounge there till the late, brown twilight |
en sagte modder om die enkels, in die hand, | and the first stars came, with damp sand |
om veel te lag en ure te praat, | and soft mud around their ankles and in their hands, |
of skugterig soms een-een uit te waad | to laugh a lot and talk for hours, |
deur die taai waterblomme, naak en blink… | or shyly wade out one by one |
Raka, die aap-mens, hy wat nie kan dink, | through the dense lilies, bright and taut – |
wat Swart en donker is, van been en spier | Raka, the ape-man, unplagued by thought, |
’n lenige boog, en enkel dier. | black and dark, a supple bow |
of flesh and bone, a beast alone. | |
Oorkant die water het hy uitgestap | Across the water he stepped out among |
uit die gebreekte riete, en soos ’n kind wat om die grap | the broken reeds, and like a child laughing |
van ’n bont kalbassie tandeloos en stil lag, | quietly at the comedy of a coloured calabash, |
wit gegryns en, neergehurk, gewag. | grinned white and squatted, waiting. |
Die vroue het sku digter by mekaar | The women huddled close together |
gekruip en oor die stil stroom gestaar: | and stared across the silent stream: |
het hy êrens deur die groot moerasse gekom | had he come from beyond the great marshes |
waar die ryk waters vlakker óm en óm | where heavy waters grind round and round |
in vuil skuim maal en onder die son lê en blink | in dirty foam and lie shimmering in the sun, |
dagreise breed, en die opdrifsels stink, | days away, where the flotsam and jetsam drifts, |
verrottend, in die biesies en warm riet? | stinking among the rushes and warm reeds? |
Hy was geen boorling van die ruim gebied | He was not born of this sprawling land |
van oerwoud en groot groen riviere. | of jungle and great green rivers. |
Maar nou het hy met ’n kabbeling in sy spiere | And then he rose, his muscles rippling, |
opgerys en oor die grys sand | and danced on the grey sand |
’n vreemde dans gevoer uit sy land: | the strange dance of his land: |
geil van begeerte, van wilde vlug en vang | hot with desire, of wild chase and catch |
en paring en uitskree onder die dwang | and copulation and howling at the urge |
van drifte wat geen naam of doel meer ken; | of needs that have neither name nor reason; |
en toe, soos ’n naelloper na die wit lint ren, | and then, like a sprinter dashing to the tape, |
die water afgeskiet en weggeraak | he splashed through the shallows and vanished |
waar die bosse ver-weg blou gange maak… | where the bushes make blue tunnels in the distance… |
maar teruggekom terwyl die vroue nog stil | and then returned – the women still struck dumb |
was van die wonder – een het geril | in wonder, trembling as if the waters |
asof die poele skielik kouer | had suddenly turned colder between the reeds – |
was tussen die kanette – en oor sy skouer | and on his shoulder bore a young buck, |
’n jong bok gedra waarvan die keel | its throat ripped out by hand, its yellow hide |
vars uitgeskeur was met ’n hand, en die geel | still quivering and smudged with blood; |
huid, vol trilling nog, besmeer | which he let slide off his shoulder |
met bloed; die het hy skuwerig neer | with a humble bow onto the sand, |
laat gly op die sand, oorkant die water, | and across the water cast a friendly smile |
en vriendelik gelag met oog en tand | of eye and tooth and dog-red tongue; |
en rooi tong soos van ’n hond; daarby | adding fruit and nuts and sweet shoots torn |
vrugte en neute en soet riet wat hy | |
met ’n taai afbeur van die takke gepluk | from branches or ripped out by the pale roots; |
het, of met die bleek wortels uitgeruk; | |
maar woorde het hy geen enkele gesê. | but not a single word he uttered. |
Toe het die vroue die geskenke laat lê | The women left his gifts behind |
en deur die skemerte die paadjie na die kraal gevat, die kruike op die kop, traag en skraal, | And took the twilight path back to the kraal, |
en langer in die dun skemerlig, | calabashes on heads, slow and lean |
gewieg op heupt en voet, in lenige ewewig; | and longer in the meagre dusk, |
maar min gepraat, want elkeen was ontrus | swaying on hip and foot, in supple balance; |
oor die mooi dier en die vreemde lus | holding their tongues, because all felt the fire |
wat sy diep in haar hart maar sterk voel roer het | for the fine beast and the strange desire |
– Soos ’n kind wat speel en áfloer | like a child at play that stares |
in die oog van ’n droë bron, miskien | into the barren eye of a spring |
swart water en blink paddas sien… | and sees black water, toads glistening, |
deur die vermoede van ’n vreemde land gekwel – | |
so ’t hulle deur die jong aand uit die riet | his game uneasy in the sun, his heart perturbed |
opgekom. En die nag was raaisel en lied | by the notion of strange worlds beyond his own – |
stil rondom die kole, maar laat | and so they emerged from the dusky reeds. |
was die duister nog lewend en luid van die praat. | Riddle and song were silent around the coals that night |
Die kinders het sku en wyd-oog gesit | but the dark was alive with chattering souls. |
en wakker nog toe die as wit | The children huddled wide-eyed and scared |
van die laatste stompe val. | and were still awake when the white ash |
Die ander dag | fell off the last logs. |
toe die blou visvanger stil was na sy jag | The next day |
oor die gladde, warm seekoegate, | when the blue kingfisher sat silent after hunting |
en klein geslaap het aan ’n takkie oor die water, | over the warm mirrors of the hippo pools, |
het die kinders hom gesien – Raka, die Swart dier: | sleeping small upon a twig above the water, |
nou ’t hy oor die sand vir hulle plesier | the children saw him – Raka, the black beast: |
gebuitel, soos ’n perd gerol, gegryns, gespring, | tumbling on the sand to make them laugh, |
met ’n mank dans gehuppel in ’n kring – | rolling like a horse, grinning, jumping, |
en skielik in die water weggeplas | hobbling around in a lame dance, |
waar hy glad en vinnig soos ’n otter was. | then suddenly spattering through the water |
’n Blink vis het hy uit op die sand gegooi, | as sleek and nimble as an otter. |
lank soos ’n man se skeen en rooi | He tossed a shining fish onto the sand, |
en geel gevlek bo die wit maag; … | as long as a man’s shin, with red |
maar meer as hul vrees het hy hulle behaag | and yellow spots above its pale belly, |
met sy mal spronge; hulle het gevlug | and their fear was overcome by his antics, |
lag-lag die biesies uit, maar lag-lag terug | and when they fled giggling into the bush |
gekyk oor hy so snaaks was; en bo in die kraal | they looked back sniggering at his comedy; |
met lag en skrik die ding verhaal. | and at the kraal they told their tale of fear and laughter. |
Die manne het daarna sy krag bemerk | The men later marvelled at his strength |
aan die tekens van die groot bosse: sy werk | seen in signs in the great bush: the black |
moes die gewees het as die swart buffelbul | buffalo bull that fills the hollow bush |
wat die bosgange en grasruigtes vul | and open plains with hoarse sniffs and bellows, |
met hees snuiwe en bulk, smôrens styf | lay stiff on the footpath in the morning light, |
in die voetpad gele het waar die swaar lyf | its awesome bulk snapped at the knees; |
in die knieë geknak het; as die krokodil | and the great crocodile that lay shivering |
hoog op die sand uit gele het en ril | high up on the sand like a stick-whipped lizard |
soos ’n klein akkedissie wat die kinders met ’n stok | the kids had caught; or that old swordsman, the gemsbok, |
geslaan het; - of die ou spiesvegter, die gensbok, | broken in two, silent amid the tufts of grass; |
oordwars, gebreek, stil tussen die polle was; | or the warthog, with its ivory blades, |
– as die vlakvark gele het in die gras | that lay staring stiff-eyed like a fish. |
met sy wit lemme, en sy oë soos ’n vis | The hunters knew all about strength and were afraid. |
se oë styf. Die jagters wis | But in the red night at the wild feast |
wat krag was en hulle het gevrees. | with beer and blood and dance and drum |
Maar in die rooi nag by die wilde fees | they all felt the fire of the new hunt |
met bier en bloed en dans en trom | |
het elkeen soos vuur aan sy voete voel kom | burning in their feet – |
die nuwe jag – | |
en blind was die oë, wit van die waan, van ’n nuwe krag | and blind were their eyes, and deep their delusions, |
en ’n nuwe dans; en duister woorde | fed by a new force, a new dance; and dark thoughts |
het opgeskuim in ’n vreemd-verstoorde | welled up in strange deranged songs, |
gesang, soos vuil water wat ópwolk | like the murky waters that rise in clouds |
as die magtige seekoei onder in ’n kolk | when the mighty hippo makes its charge |
sy donker vaart vat… | in the dark depths of the river. |
Net een was stom | Only one man was silent |
en het ver buite die digte drom | and stood in the dark far beyond |
en die rooi glans gestaan in die nag: | the dense throng and red glow; |
Koki, die ratsste op sy voete in die jag, | Koki, who was fleetest of foot in the hunt, |
die slank speler met die spies, hy wat | the sleek player with his spear, |
’n jong bul op sy skuins skouers vat | who could carry a young bull on his shoulders |
en wegdra soos ’n hond – hy ’t nie gesing | as if it were a dog – he alone did not join in |
aan die Swart lied wat uit die kring | the black song that rose from the circle |
in die rook en stof gestyg het, maar gedink | in the smoke and dust, but thought instead |
aan die ou en helder verdriet wat klink | of the deep and ancient sorrow that echoed |
in die vroeër, yler liedere, en vermoed | in the older, frailer songs, and sensed great evil |
dat daar veel kwaad in aantog deur die bloed | rising in the blood of his best men. |
van sy besete mense was. | |
Maar nou | But now Raka, |
het Raka soos ’n hond pal om die kraal gehou: | like a dog, kept closer to the kraal: |
geeneen het bedags die klein voetpaaie | all who took the narrow paths that snaked |
gevat wat kronkel deur die draaie | through the blue bush, bulrushes and grass |
van die blou bosse, of die grasruigtes of palmiet, | saw his black shape skulking in the reeds |
en nies y Swart lyf sien roer in die riet | or in the brushwood, or standing tall like a sentry – |
of krueplhout, of êrens soos ’n skildwag gestel – | but at night when the bush babies’ lament |
maar in die nag as die bosapies skel | screeched from the dark, he rounded the kraal |
uit die donker klae, het hy óm die kraal | with the nocturnal rustle of smaller beasts; |
soos die ritseling van klein nagdiere gedwaal; | and when the water breathed white mist |
as die wit mis uit die water styg | that in the darkness merged leaf and branch |
en in die donkerte gras en blaar en | into a pale tableau, and blew in shrouds |
twyg langs die klam paaie tot ’n vaalte bind | across the damp paths in the wind, |
wat soos lang drade beweeg met die wind, | Raka emerged from his haunt to peer |
het Raka uit sy lêplek opgekom en gegluur | at the fiery glow that shone in strips |
na die gloed en die rooi strepe van die vuur | between the poles; and they could hear him howl, |
tussen die pale deur; en dan het hulle gehoor | far and mournful, lost in the mist, |
ver en verdrietig, in die mis verloor, | or his sharp and sudden hyena cackle, |
sy huil soos van ’n dier, of skielik ná | and then whining and softer snorting. |
en skerp sy strandjut-lag, dan klae | And later still, when the cold smoke rolled |
en sagte snorke weer, en laat | closer to the ground under the heavy fog |
as die kole koud was en die rokie slaat | and spread its bitter tang across the kraal, |
af grond toe van die swaar mis en smoor | they heard him sniffing loudly |
die kraal en hutte bitter, het hulle gehoor | at the thin poles in the night. |
hoe hy hard in die nag aan die dun pale snuif. | |
’n Vrou het dan soms onrustig rondgeskuif | Some women then stirred upon their mats |
op haar matte, swaar van droom, en uit die stil | and waking from their heavy dreams |
hut skielik helder uitgegil | would fill the hut with sudden screams |
van wellus en skrik, en daarna in halwe waak | of lust and fear, and rising half asleep |
geweet dat die groot dier naak | would know the beast was there |
en rusteloos buite in die donker was. | naked and restless in the dark. |
2. Koki | II Koki |
In die Silwer oggend toe die wêreld nog koel | In the silver morning, when the world was cool and windy |
en winderig was en net die kraal reeds ’n poel | and the kraal awash with warm sunlight, Koki set out; |
van warm son, het Koki uitgegaan; | in the far fields he saw the women standing |
ver op die lande het hy die vroue sien staan | like crows in the green, with night’s dew glistening |
soos kraaie in die groen, waartussen blink | in between; but he neither saw them beckon |
die nag se waters; maar hul gewink | nor heard their teasing calls. Nor did he see |
en pla-pla-roep, die het hy nie gewaar, | the men at the kraal gate staring where they lay |
en nie die mans wat van die kraalhek staar | idly in the sun or sharpening their weapons. |
waar hulle lui lê in die son of aan die slyp | And as he walked he grabbed the bushes |
van ’n skerp wapen was; hy het gegryp | and long grass and was amazed to see |
aan die struike en lang snyruigte en weer gelos, | the seeds and berries bloody in his hand. |
verwonderd om te sien hoe die sade of ’n tros | And so, swift and watchful, he went |
Swart bessies in sy vingers bloedig was. | down the damp footpath through the grass |
So ’t hy die klam voetpad deur die gras | |
vinnig en skaars siende afgeloop | |
en moeitevol getorring aan die taai knoop | struggling restlessly with the tight knot of his thoughts. |
van sy gedagtes. | |
By die skepplek in die warm klei | At the waterhole in the warm clay |
het hy die bruin kinders van die kraal gekry: | he saw the brown children from the kraal: |
gehurk en skoon verlore, aan die speel, | on their haunches, lost in fun and games |
met rye beeste en diere van die geel | with rows of beasts born from the yellow mud: |
droë modder: beeste met wit dorings | creatures with sharp, white horns |
van die soet goudblom-mimosa as horings | of sweet, golden-bloomed mimosa thorns, |
ingesteek, renosters en die olifant | rhinos and elephants roughly rounded |
lomp afgerond deur ’n klein hand, | by little hands, and he stopped to watch, |
die ’t hy gesien en stil bly kyk. | with joy growing in his heart. |
Maar eer die kwelling ín hom glad kon wyk | But before his torment could be eased |
voor die ver en teer verlange na die jare | by the longing for his sweet and distant |
toe hy kind was, het sy skrik gewaar | childhood, he was shocked to see |
hoe die spel vanmôre anders was, hoe een | their game was new this morning, |
met dun vingers bewerig ’n been | how one with trembling fingers shaped a leg |
gemaak het en afgerond en toe die romp, | and stuck it to a now more heavy trunk, |
swaarder as anders, daarbo die kop lomp | and placed a clumsy head on top, |
en belaglik, met oë diep uitgehol, | digging deep hollows for the eyes |
die mondgat uitgegrawe en skewerig vol | and a big mouth full of crooked whitethorn teeth, |
wit doringtande, en skaamteloos groot | and then shamelessly endowed its groin… |
die skaamte… | |
En in die warm sloot | And in that warm ditch |
oor die gehurkte ruggies het ’n angs gekom | a sweet and binding fear shuddered across |
wat soet en bindend was, en hulle het stom | their narrow backs, and they huddled close |
saamgedruk en aan mekaar geklou | in silence, clutching one another in awe |
óm die mal pop. Maar een het nou | of the silly doll. But then one whispered: |
sag begin fluister: ‘Raka, die sterk man…’ | “Raka, the strong man…” And all his little friends |
en al die kleintjies het in die ban | joined in, chanting those words, and a haze |
van die woorde gekom, en ’n vlies, ’n newel | passed over their spellbound eyes as they murmured: |
van staar was oor die bruin ogies; hulle prewel: | “Raka, the strong man from the great waters.” |
‘Raka, die sterk man, uit die groot waters.’ | Then suddenly one leapt free of the circle |
Toe het een skielik opgevlieg uit sy maters | and stamped on the clay beasts with his foot, |
en die kleidiere plat met sy voet getrap, | and they all screeched loudly at the joke, |
almal het uitgeskreeu oor die grap | and jumped up and danced in mad circles, |
en opgespring en dol in ’n kring | |
gemaal en die leë liedjie gesing | singing that empty song, jumping |
en gedans op die speelgoed waaraan hulle hand | on the beasts their hands had shaped, |
gestalte gegee het en grens en band, | |
tot alles voor Raka se voet gebreek | until they all lay broken before Raka, |
gele het en trug in die klei geweek | stamped back into the clay from whence they came. |
waaruit dit gehaal was. Maar swaar ontstel | |
deur die klein waan van die troebel spel | and the faint delusion of this murky game |
het Koki toornig geskry en gevoel | distressed Koki, who cried out in anger |
dat Raka, Raka soos ’n Swart poel | and felt Raka rising like a pitch-black pool |
uit diep verborge oog gevoed, | |
aan ’t opwel was deur die stil moed | |
en klaarheid van sy stam. | the calm courage and clarity of his tribe. |
So ’t hy gegaan | |
– en die kinders het verskrik ’n oomblik gestaan | The children stood stock still in fright |
oor die toorn van sy skouers en stywe nek – | at the rage that drew his neck and shoulders tight |
trug langs die pad; die geel bek | as he strode back along the path; |
en die vol klop-keel van die kokkewiet | and the yellow beak and clacking craw |
het stil geword in die wit pluim van die riet | of the shrike fell silent amid the white plumes |
waar hy geloop het, en die sagte patryse | where he walked, and soft partridges took flight |
het verwilderd opgevlieg met ’n grys | their grey wings flapping wildly as he passed |
geklapper van vlerke amper teen sy voet; | |
hy, soos ’n rank kolom – o, suiwer bloed | like a great column born of the purest blood |
wat uit die aarde ná eeue opstoot | that wells up through the earth over the ages, |
deur donker, nederige lae en nou bloot | thrusting through dark and humble layers, |
en skoon, stralend, staan in die son – | and now exposed stands shining in the sun; |
of soos ’n warrelhoos wat lig en jonk | or like the whirlwind that twists light |
wandel oor die see se waters; koel lig | and young over the waters of the sea; |
was om die edel skouers en die slank gewrigte | cool light glistened on his noble shoulders |
van heupt en knie en enkel; die bruin huid | and slim wrists, hips, knees and ankles; |
het glans gevang en afgesluit | his brown skin shimmering, bit by bit defined |
in vlak aan vlak van donkering | by light and shadow; his back etched |
en blank; die rug was glooi- en ronding | with mounds and curves that rolled |
in vaste ewewig en maat… | in infinite harmony and measure |
O skoonheid van die lyf, jy slaat | O glorious temple of flesh, you rise up from the earth |
op uit die aarde soos die rooi vonk | like a red spark jumping from a touchstone; |
uit die vuursteen spring; wild en jonk | wild and young is now the body’s beauty |
is nog die skoonheid van die lyf op die swaar aarde | firm upon the heavy earth from whence it came, |
waaruit hy rank, hy ken sy waarde | knowing only half its worth and little |
nog half maar en die ver blom nog nie | of the distant bloom for which it grows; |
waarheen hy groei en reik; maar dié | for those who bear the burden of beauty |
wat skoonheid en hoogheid dra as las | and nobility and deep desire are a rare breed |
en ver verlange, is ’n vreemde ras | |
van mense en bloot aan veel gevaar. | ever exposed to grave danger. |
… En eindelik het Koki aan sy hart gewaar | …And Koki then felt in his heart that he |
dat hy hier aan ’n grens was, ingeperk | had reached a boundary, walled in |
teen iets wat donker is en dom en sterk… | by something dark and strong and dumb… |
dié more het hy nie die pad geloop | that morning he did not take the path down |
na die skerp kalkrante waar ’n blink poel, oop | to the sharp limestone ridges where he swam |
met enkele biesies nakend voor die son, | each day in the bright, reed-rimmed pool |
sy swemplek aldag was – ’n bron | that lay naked in the sun – a spring so deep |
so diep in die Swart wortels van die rant | in the black roots of the ridge that no one knew |
dat niemand van sy grond wis; kant | its depth; its boundless waters rising from the deep, |
en wal gedurig vol, diep opgewel | |
en sonder inloop, skaduloos, maar koel | with no inflow and shadowless, yet cooled |
van eie diepte, en skerp omring | by its own dark depths, and sharply circled |
met steil onveilige klippe; geen ding | by treacherous cliffs; where nothing moved |
het daar geroer, slegs seldsame verdwaalde | and the few men who had chanced upon it |
manne het uit die dieptes enkele male | told of angry bubbles boiling up out of the depths – |
opborreling en kwaai opkook gehoor – | |
maar daglank was die water onverstoor | but that day the pool lay undisturbed |
onder die warm lug, en stil, | under the warm sky, free of snakes and crocodiles |
en ongerep van giftige aal of krokodil | |
– ’n heilige poel, waarvan sy stam | a sacred pool from which his tribe had shied away, |
sku weggesluip het in die klam | preferring the familiar woods and banks |
vertroude bosse en oewers dik | |
van geurige palmiet en warm slik; | thick with aromatic bulrushes and warm sludge; |
maar daar het hy, verwate enkeling, | but he, the fearless loner, had gone there |
die hete middae jaaruit deurgebring | in the hot afternoons, year in, year out, |
en uitgeswem deur die Swart water | swimming in the black waters or floating |
of roerloos gedryf met die koel geklater | motionless with the cool clattering |
soos van groot stroomversnellings uurklank in sy ore, | of great rapids sounding in his ears, |
ruglings gestrek, sy oë verblind, verlore | stretched out on his back, eyes blind, lost |
in die glansland van lug en wolk; | in the glowing cloudscape; and there were times |
of soms het hy geluidloos in die donker kolk | when he would dive into the dark whirlpools, |
geduik, af, af, deur kouer skaduwees | down deeper and deeper through colder shadows, |
langs strenger waterkranse, en met vrees | past sharper ridges now submerged, until fear |
gekeer, maar sidderend van vreug, uit daardie nag | drove him to the surface, where he emerged,glowing with elation, from those dark depths |
wat soos ’n week Swart blom na die helder dag | that lay like a rare black flower bathing |
en suiwer son hier seldsaam rank – | in the pure sun – but he passed it by that day |
maar dié dag nie; hy ’t bruin en slank | and chose the beaten track among the reeds, |
uit die bekende paadjies uitgeskry, | |
die waterstruike en riet deur, en verby | |
die klam oewerbosse sy koers gevat | and then passed through the damp bank bushes, |
waar daglank donker is en mis en die nat | where the dark mist hung all day, and droplets |
blare druppel, tot hy later yl | dripped off leaves, until he saw the sparsely wooded plains |
van bome en blou van die skerp, geil | sprawling far and blue with sharp buffalo grass; |
buffelgras die vlakte uit sien strek het; | |
maar altyd rusteloos nog voort met gerekte | and ever-restless he went with stretched pace |
tree onder die brandende naakte son | under the naked sun that filled the sky with white fire |
wat horison tot horison | from horizon to horizon; and he hardly noticed how |
met wit brand vul; en hy ’t skaars gewaar | |
hoe die verskrikte wild maal en vergaar | the frightened buck sought the safety of the herd |
in troppe, en klein diertjies voor sy voet | and smaller beasts with startled eyes and sharp snouts |
met angsogies en die skerp swart snoet | wrinkled in terror, fled before his feet, |
geplooi van skrik aan ’t vlugte was, | |
val-haastig deur die taai en hoë gras… | stumbling through the tall tough grass…And then he saw him, Raka, standing tall and black |
tot voor hom op ’n sestig tree | at sixty paces. They both stood motionless at first:the Black One had blood on his chest and maw, |
lank en Swart, Raka gestaan het. Die twee | |
het albei eers roerloos stil gebly: | |
die Swarte het bloed aan bors en bek gehad, en by | |
sy voete ’n sebra op die vertrapte plaat | and at his feet on the trampled plain lay a zebra, |
– die fraai dier van die wit daeraad, | that graceful denizen of the white dawn, |
die snelste en skuuste dier – | the fastest and shyest of creatures. |
maar toe hy Koki gewaar, | Then Raka spotted Koki |
het hy aapagtig in die gras baljaar, | and played the monkey in the grass, |
gebuitel met swart bene in die lug | rolling and kicking his black legs in the air |
en aangeskuur op sy en rug, | and then sliding closer on his back and side, |
- soos ’n teefhondjie nederig is – genooi | like a lowly bitch, begging him to stay |
om aan te sluit rondom die prooi | and help him devour the prey with claw |
met klou en bek. Koki het stil | and maw. And Koki stood and watched |
die vriendelikheid aanskou en koud geril, | this friendly show, then shuddering he turned away |
en van die ding se sotheid omgedraai | chilled by the creature’s mad display – |
- want sonder skild en skerp asgaai | knowing that he bore no shield or assegai |
het hy die veld gekies -; maar agter hom | that day – but suddenly he heard behind him |
het hy verwoede snork en voete hoor kom | the wild snorting and oncoming footfall, |
toe hy wegdraai; hy ’t omgespring – | and when he spun around, the great beast froze |
en in sy steë het die groot ding | |
bly steek en grynsend truggetree, | and stepped back grinning, angered but afraid |
verwoed, maar bang, en half verlee | and slightly abashed by something so far |
oor iets wat so ver buite die begrip | beyond the grasp of its heavy brain, |
van sy swaar brein was, en die Swart lip | and the black lip curled up off his teeth; |
het weggekrul van die wit tande; | |
so ’t Koki rugwaarts uit die lande | and so Koki carefully backed away |
van die Swart dierlikheid gekeer. | from the lands of the black beast, |
3. Die dans | III The Dance |
Dié aand het dit by die vure vrolik gegaan, | The mood was cheerful round the fire that night, |
tot Koki in die geel gloed skielik staan | till Koki stood there bathed in yellow light |
en praat: ‘Raka, die groot dier, moet dood.’ | and spoke: “Raka, the great beast, must die.” |
Toe was die kraal ’n grys sloot | |
van stilte in die luide nag wat rond en om | And in the loud night that lay far and nigh |
in die warm oerwoud was: stom | in the warm jungle, the kraal became |
a grey ditch of silence, and across the flames | |
en wit oë het oor die vure na hom gekyk. | the dumb, white eyes were fixed upon his face. |
‘Die swart dier sal nie van julle wyk; | “The black beast shall not leave this place; |
hy kruip na julle vure toe in die nag, | he sneaks up on your fires in the night, |
en waar julle kinders speel, hou hy die wag | and watches where your children play, |
tot niemand meer wild is vir sy bot hand; | until no one is frightened of his heavy hand; |
maar dan sal jul hek se rieme en bande | then he will break the straps and bonds |
op ’n vreemde nag slap word en los, | upon your gate, and on some night unknown |
en Raka sal uit die bose bos | he will come creeping from the dark wood |
kom en tussen ons vure sit en bly. | and sit down among our fires and stay. |
Moet hy hier wees? Ken Raka, hy, | Is that his place? Does the strong beast know |
die sterk dier, ons fyn, fyn net | our fine mesh of words with which we catch |
van die woord, waarmee ons blink en vet | fat fish in many waters? Does he know |
visse uit baie waters haal? | |
Ken hy die vuurgeheim? Het hy die vaal drade van die katoen leer spin en weef | the secret of fire? Has he learned to spin pale cotton strands and dye them many colours? |
en in die kleurpot week? Het hy leer leef | Has he learned to live according to the laws |
onder die wette wat ons oudstes sing? | the elders sing? Can he sharpen arrows and shine |
Kan hy die pyl wet, en die dun lem bring | the thin blade? The beast must die or he will rule, |
tot glans? Die snel dier moet dood, | |
of hy sal heers oor ons, en groot | and your suffering will be long and hard.” |
en lang pyn bring.’ Sy woord het vuur | His words struck fire from their cold stone, |
geslaan uit hulle kou klip, en in die stil uur | |
het die geskreeu die oerwoud kort laat swyg. | and then a sudden scream silenced the jungle. |
Maar toe die stemme in die smoor nog hyg, toe Koki weer: ‘En ek sal gaan,’ | And while the voices hushed in heaving gasps,Koki spoke once more: “I shall go,” |
want in dié skreeu het hy stil verstaan | because that scream reminded him |
dat dit sy krág was, nie sy woorde, wat hulle prys; | that they admired his strength and not his words, |
en toe die vuil geskreeu tussen die roke rys, | and as the vile screeching rose amid the smoke, |
het hy begryp dat hy altyd eensaam met sy vrees | he knew that he, with his love of cherished things, |
om kosbare dinge tussen hulle sou wees. | would always stand alone among them. |
Toe het hy vinnig tussen die vure uitgespring | Then he jumped out lithely between the fires |
en alleen die groot dans in die leë kring | and began to dance alone in the empty circle, |
begin trap, die krygsdans van sy ras en sy bloed: | the war dance of his race and blood: |
van onder het hulle die slagskadu in die gloed | and the people saw his shadow swirling |
van die lae vure sien swaai, maar die skrik | in the low fires’ glow, but the fear closed |
was toé om hul harte soos ’n hut, soos ’n strik | around their hearts like a hut, |
van taai tou; alleen hy | like a knot of rough rope; and he alone |
het ín sy blinde oë sien wei | saw in his mind’s eye the red bull |
die rooi bul van die bloed en die slag – | of the blood and slaughter grazing, |
en wild gespeel in sy spiere se krag | and let his mighty muscles wildly play |
voor die glansende horings en die blink snoet | with the shimmering horns and bright snout |
wat bokant sy hande en oë woed. | that raged above his hands and eyes. |
So ’t hy gedans… | And so he danced… |
en een het opgestaan | and one man stepped up |
en nader aan die velling van sy wilde baan | closer to his frenzied orbit round the fire |
getree en ook gedans; tot een vir een | and joined the dance; until one by one |
die vrees soos ’n karos laat val en alleen | they dropped their fear like an old skin |
die danspas van sy stam ken; toe het skril | and knew only the dance of his tribe; |
ook die klank van die óu lied opgetril, | and then shrill rose the sound of the old song, |
tergend en yl soos bo die rat-tat van die skilde | slow and thin above the rat-tat of the shields, |
die lang ry vegters die hoe, wilde | the long row of fighters raising whistling screams; |
fluit-skreeu laat hoor; en almal het gedans | as they all danced as one in the low glow, |
met oë en huid in die lae glans | their eyes and skin dappled red by the flames; |
van die nagtelike vure rooi gevlek; | |
Koki vooraan; die nat bek | And Koki led them; the wet maw and bulk |
en die bulk van die bul was bo en voor | of the bull were above and before him, |
sy oë en ín sy oor | his eyes and ears filled with thumping, |
soos die dreun in ’n hol tamboer se stam, | like a stick upon a hollow stump, as he reared |
waar hy steier en ruglings stort op die kam | and fell back onto the crest of the wild wave, |
van ’n wilde golf, maar hy was alleen met die blou grasruigte om hom heen | but still he was alone in his bitter dance,he saw only the blue bushveld – the sharp grass |
in sy bitter dans – die skerp gras | |
en die bul van die bloed wat oor hom was; | and the bull’s blood all over him; |
hy ’t geeneen gesien van dié wat dans… | he saw none of those who danced… |
toe het skielik oor die pale en die geel skans | And then suddenly nearby, over the poles |
van die vure, helder en blink uit die nag, | that marked the fire’s pale divide shining yellow in the night, |
naby, buite, Raka se lag | Raka’s laugh rose up and all were quiet; |
ópgeklink, en almal was stom; | |
en een vir een het hul uit die Swart drom | and one by one they crept back |
teruggesluip na die koue vure | from the black throng to the cold fires |
en die wit as, en geluister na die kraak | and white ash, and listened to the crack |
van die takke en die skuur en die nagtelike waak | of branches and heard the great beast |
van die groot dier net buite die kraal. | keeping watch just outside the kraal. |
Maar Koki het eensaam in die wye, vaal | But Koki stood and danced alone |
ruimte gedans en net geweet | in the wide, pale space and saw |
van die skild en die riet en die lem wat breed | only the shield and spear and blade |
sag wegraak deur die huid en vleis. | sinking wide through flesh and hide. |
By die vure was woorde, oud en wys, | At the fires, words old and wise were spoken: |
van, ‘Raka is vreedsaam’, ‘Raka is nie sleg’, | Raka is peaceful,” “Raka is not evil,” |
‘Soos hy gekom het, gaan hy ver weg | “As he came he shall go, and no one |
en geeneens al weer van hom weet’, | shall know him again,” “He is full of strange |
‘Hy is vol vreemde versinsels en vergeet | imaginings and forgets much wisdom, |
veel wysheid, veel vroeër smart en gevaar’. | and much of the old sorrow and danger.” |
En toe die luisterende vroue die vrees gewaar | And when the listening women sensed |
wat onder die manne se diep woorde skuil, | the fear that lay beneath the deep |
soos onder die slank riet die gladde kuil, | words of the men, like the slippery hollow that lies beneath the reeds, |
het hulle hart nog meer aan Raka geglo | the desire for Raka grew in their hearts, |
in soet skrik en verwagting, en hul oë | in sweet fear and anticipation, |
het afwesig na die donker woud gekyk | and their eyes gazed blindly into the dark |
waar die skoon sterk dier dwaal en uitreik | woods where the lithe beast roamed |
na hul lywe. Net Koki, hoog en eensaam, | and reached out to their loins. Then Koki, high and lonely, |
het in ’n nuwe dans stil begin gaan | began a new dance silently |
die pad wat geen mens terug kan loop: | along the path of no return: |
die dans van dié wat sterf en geen hoop | the dance of those who die and lose all hope |
meer wil hê in die soet lewe, ’n gang | in this sweet life, and pass on by |
soos van die stil sterre wat bokant hang | like the silent stars against the sky, |
elke nag, die Wit Blom van die Skemer, en Hy, | the White Blossom of the Evening, |
die Blou Vuur in die Hond, wat die Bendes lei | and the Blue Fire of the Dog that leads the Gangs |
tot die brandende see agter die groot strome – | to the blazing seas beyond the great rivers – |
hy het lig en binne ’n enkele droom | he tread lightly within his lonely dream |
tussen die bruin volk gewandel, tussen staar en vrees; | amid the brown folk, who stared in fear; |
en die rooi bees | And so the red bull withdrew beyond |
het ver in die horisonte gewyk; maar hy | the far horizon; but still he kicked |
het die stil dans getrap en gegly | the silent dance and slipped among the blind circle |
deur die blinde kringe soos die fyn draad | like the fine thread that fills the frame and weaves |
in die weefstoel lewe en ’n grys gewaad | a grey cloak with strange tremors; |
se webbe met vreemde bewinge bind; | |
óm Koki was die grys wind | and the grey wind enshrouded Koki |
en die grys land sonder boom of gras, | in a grey land without trees or grass, |
en eensaam water wat branding was | where lonely waters broke in waves |
tot teen ver kape. Sy lyf en voet | on distant capes. And his body and feet |
het stil soos die roer van die wit en soet | moved to the water’s rhythm, like the waving |
riet in die maat van die water gekom, | of the sweet, white reeds in the bays |
die wye baaie wat eers sy stam | his tribe had once called home, that now |
se tuiste gewees het en nou nog sing | were still recalled in ancient tales and songs: |
in spreekwoord en lied se herinnering: | |
die ewige kom en keer van ’n wand | the endless ebb and flow of the white wall |
wit water oor ’n eng grys strand, | of water across the grey sand strip, |
die koue ópskuim tot aan die keel, | foaming cold up to the cliff |
die trugdryf af in die blou en geel | then drawing back into the deep |
diep dale agter die branders se ry, | blue dales beyond the breaking row, |
en die stil spoel by die kape verby | and washing silently along the capes |
in ’n sterker vloed. | in deeper, stronger tides. |
En hulle het gewag, | And so they waited |
gehurk oor die koue as die lang nag, | that long night, crouched over the cold ash, |
toe hy ná die dans van die rooi bul | and watched him dance with the red bull |
die dans van die groot water wat die aarde vul | and then move in sacred circles like the great waters that fill the earth, |
in die heilige kringe gewandel het, en laat | until he lay down by the fire |
by die vuur gaanlê het tot die geel daeraad. | to await the yellow dawn. |
4. Die jag van Raka | IV Hunting Raka |
Oor ’n groen poel wat stil en dik | At a green pool still and lush |
was van die bronslaai en die warm slik | with pond cress and warm slush, |
het Raka op die lou voormiddag geleun | Raka kneeled in the warm noon sun |
om soos ’n bees te drink, en lui gesteun | to drink like a beast, groaning lazily |
van genot, die Swart hande diep ingegly | with pleasure, his black hands sliding |
in die meelsagte wortels en die pappery | deep among the soft roots and sludge |
wat deur sy vingers borrel; en, toe hy sat | that bubbled up between his fingers; |
en swaar was van die suip, het hy in die koel gat | and full and heavy from his drink he let |
sy lyf laat insak, afsak, en gevoel | his body slip into the coolness of the pool, |
hoe die stink belle langs hom kruip en bo die poel | and felt the stinking bubbles creeping up |
se dik room breek. Dít was sy gebied, | to break upon the thick cream on the pond. |
hier waar die boomwortels in die droë riet | This was his turf, where the roots dug deep |
en papkuil van die stroom se dooi bogte rank, | into the porridge of the stream’s slow bends, |
en die hele warm dag die soet stank | |
opstroom langs die rand van die woud. Dan het hy uit | and the sweet stench steamed warm |
die water gestyg en die glimmende huid | along the woodland’s edge all day. |
met ’n poot gestryk dat die druppels straal | Then he rose from the water and stroked |
op die waterplante, en met lang hale | his shimmering hide with his paw, |
oor die taai suiggrond na die bosse gestap. | showering drops onto the poolside plants, |
Soms het hy skielik met ’n blitsklap | and with great steps strode over the sucking |
na ’n groen of goud-blou tor gegryp | soil into the bush, sometimes striking suddenly |
wat oral pyl, en dit stukkend geknyp | at the green and blue-gold bugs that buzzed, |
in die dor dop, afwesig en dom, | crushing their dry shields, dumb and detached, |
en só uit sy vingers laat val; en dan stom, | before dropping them dead upon the floor, |
begriploos gestaar na ’n tros wit en suur | or staring blankly at a bunch of wax flowers, |
wasblomme, groot soos hande en puur | white and sour, as big as hands and pure star-shaped |
ster-vormig teen die donker glim | against the dark glow of the first lianas |
van die eerste liane wat hier klim | climbing up against the outer trees, |
aan die voorste bome – en uit die tros | before ripping out a few white chalices |
’n klomp wit kelke geskeur, en gelis | |
uit die Swart poot. Sy gang was traag | to watch them fall from his black paw. |
oor die week mos – waar die bessies laag | His gait was slow across the pappy moss – |
aan die struike gesit het, wou hy skaars buk | and where the berries hung low upon the bush |
om die trosse uit die dorings af te ruk | he bent to tear them from among the thorns, |
en stadig te kou tot die blou sap | chewing slowly till the blue sap dripped |
van die bek oor die bors in die blare tap – | from maw to chest and then onto the leaves – |
want die vrees wat elke dier sku en snel | because he did not feel the fear that made |
in die oerwoud maak, die ’t hy nie geken, | all bush beasts shy and swift. |
net die swaar drif. | He only knew the darker drive. |
Toe ’n klein bosding, | And when a small, pale monkey leapt lightly from a tree |
’n vaal apie, lig uit die takke spring | and shot across the open leaves in cheery-fear, |
en oor die oop leegte en die blare pyl, | sweet saliva ran in Raka’s mouth and made him pounce: |
half vrolik-verskrik, het die soet kwyl | but when the floppy corpse hung from his hand, |
in sy mond vir Raka laat spring en vang: | |
maar toe die slap diertjie in sy poot hang, | |
het hy net gesnuiwe en dit sag laat val. | he merely sniffed and dropped it gently. |
In hierdie tussenland van woud en wal | In this midland between bush and bank |
van die groot rivier, in die warm bog, | in the warm bend of the great river, |
het hy daglank in die poele gerol soos ’n log | he rolled in pools all day like a thick log, |
boomstam wat, verdrink en verrot, | drowned and rotting, rocking slowly |
swaar in die stil water wieg; of hy ’t bot | in the still water; or he wandered dimly |
in die bosse gedwaal, tot die skielike steek | through the bush, until the sudden pang |
van die honger hom wek om die peule te breek | of a hunger drove him to break long pods |
uit die donker-groen takke, of kwyl-kwyl te draf, | off the dark green trees, or to jog drooling |
lus vir bloed, na die vlakte waar die eland en die giraf | in search of blood, to the plains |
en die wildebees in die skerp grasveld wei, | where the eland, giraffe and wildebeest |
aanmekaar… | shared the sharp grass together… |
en as die honger weer stil was, het hy, | and when his hunger was stilled, |
swaar en triestig, ’n ander drif | he felt another drive drift sad and heavy |
sy are se somber bloed voel skif, | through the sombre blood in his veins, |
en dan ’t hy die mense se ruik gesoek | and he would sniff out the human scent |
en óm hulle wonings gehou – aan ’n doek | idling around their homes – snorting |
in die gras gesuiwe of aan ’n skerf | at a scrap of cloth or a shard of broken pot. |
van ’n stukkende pot. En in die môre as die werf | And when morning woke the kraal |
met kinders en honde begin roer, het hy op | and the dogs and children stirred, |
uit sy lêplek buite die kraal gestaan | he rose from his hollow outside the gate |
en trug in die lou kanette gegaan, | and returned to the lukewarm reeds |
en later na die mere en ver poele; | and later to the lakes and distant pools; |
só ook die dag toe Koki in die swoel | this same routine the great beast followed |
klam woud die groot ding sou soek… | the day Koki sought him in the warm, damp wood… |
Want toe die môre wit was aan die oosterkim | For when dawn glowed white in the eastern sky |
en die dagster bo die bome net ’n skim | and the morning star shone pale above the trees, |
van bleekte, het hy opgerys en die swaar vrees | he rose and shook off the cumbersome fear |
vir sterwe van hom afgedoen – soos een wat genees | of dying – like a man healed from a wound, |
raak van ’n wond, een môre opstaan van sy vuur | who rises from his fever at dawn, still shaking, |
en bewerig nog, ’n warm uur | and spends a warm hour leaned against a gatepost |
teen die hekpaal sit en die wêreld aanskou | and sees the world as a strange place |
as iets vreemds wat skaars aan sy hart nog hou – | to which his heart still barely clings – |
so het Koki geloop en die lang skild gehaal | thus Koki went and fetched the long shield, |
en met houe getoets, en die harde en vaal | testing it with blows, and then greasing the tough |
beesvel gesmeer en gebrei met die hand | pale hide with his hands until it was supple |
tot dit buigsaam en taai was teen poot en tand: | and strong enough to withstand claw and tooth: |
hy wis dat die wapen nie pyl of lem | for he knew that the weapon would be neither |
was wat spat van die harde, ver-klinkende vel, | blade nor arrow that glances off the hard hide |
maar iets naders. En toe ’t hy die blink asgaaie | with a hollow echo, but something closer by. |
se punte oor die gladde slypsteen laat draai | And then he let the bright assegai blade slide |
in die nikkel boe van ’n halwe maan | over the smooth stone to form the nickel crescent |
soos sy vaders geleer het, tot die lem kon gaan | of a half moon, as his fathers had taught him, |
lig oor die palm en die bleek vel sny, | till the edge slid gently on his palm and carved |
maar die voorpunt nog styf was; en aanhoudend het hy | the pale skin, but the tip was hard; and still |
die sterflied van sy stam, nie die krygslied, gesing, | he sang the death dirge, not the war cry, of his tribe, |
want Raka ’t hy geweet was ’n vreemde ding, | for he knew that Raka’s ways were strange, |
meer as ’n dier, maar nog nie mens, | more than a beast, yet not of mankind born, |
iets dodeliks en duisters, aan ’n troebel grens, | a dark and deadly force that trod a murky line |
vir denke of daad onseker. | of thoughts and deeds unplumbed. |
En sy bruin stam | And his brown tribe |
het sku in ’n wye kring gedam | stood in a timid circle – the children silent – |
- die kinders stil – of elkeen apart | |
sy dag se werk gesoek, verward | while others went about their chores confused, |
en vol peins by die vleg van die goue tou | immersed in thought as they plaited golden rope |
of die knoop van die nette, en skaam onthou | or knotted nets, shamed by the memory |
die nag met sy wilde dans; | of the night and its wild dance. |
maar hy, | But he, |
toe die lug sy eerste middagwolke kry, | as the midday clouds formed in the sky, |
was klaar met die wapens, en toe het hy vas | readied his weapons and tied fur tassels – |
aan elke knie die silwerbont kwas | black and white – to each knee with nail-thin straps, |
- wit en Swart – met die nael-dun rieme gebind, | |
die kwaste wat speel en beef op die wind | so that they bounced and quivered on the wind |
van die krygsdans soos springbokke wit-wit pronk, | of the war dance, like the white-white bounding |
en van sy hut af, heerlik en jonk, | of the springbok; and then he stepped, proud and young, |
met die groot pluim in sy hare gestap | out of his hut and walked with the great plume |
na die hek toe, singend, en die dans getrap | in his hair towards the gate, singing and dancing |
van die rooi bul in die skerp blou gras; | of the great red bull in the sharp, blue grass; |
geen woorde wou hy meer laat tot ’n las | and he uttered no words that might burden |
op die harte wat aan Raka glo. | the hearts of those who believed in Raka. |
Húlle ’t hom skamerig gevolg oor die warm en droë | They followed him bashfully over the warm, |
stof van die kraal en nágestaar | dry dust of the kraal and stared as he walked |
hoe hy daal met die voetpad en dans deur die swaar | down the path and danced through the heavy |
blou ruigte en riete naby die bos; | blue thicket and reeds near the wood; |
maar dié middag het die visnet los | that afternoon the fishing nets hung idle |
langs die half-gevlegte matte gehang, | beside the half-woven mats and the oven |
en die oond waar die potte van klei in lang | where the clay pots stood in a long, brown row |
bruin rye tot groen-gladde hardheid brand, | waiting to gain their hard, green sheen in the fire, |
het koud geword, want die hout en die hand | which was cold for lack of wood and hand, |
het ontbreek, en oral was luide gepraat | and all around there was loud chattering |
van Koki en Raka en die dwaas daad, | of Koki and Raka and the foolish deed |
en die geeste se toorn. | and the wrath of the spirits. |
Maar hy het sy dans | But he danced off |
na die bosse gerig, tot die middag se glans | into the bush, until the glow of day was lost |
op die blink asgaaie en die glimmende huid | on his bright assegai and gleaming skin in the thicket, |
in die gange verdwyn het, en net die geluid | and just his small song could be heard. |
van sy sing nog klein was. | |
Maar in die klam bos | But in the clammy woods |
het hy stiller geloop oor die stinkende mos | he tread more silently on the stinking moss and leaves |
en die blare en dikwels gestaan om te hoor | and often stopped to listen for a breaking branch, |
of ’n tak êrens breek, en gesoek na die spoor, | or to seek a fresh spoor of the black one, |
’n vars spoor, van die Swarte, in hierdie koers | tracking the howl that tore muffled and far |
waar die skreeu vir laas in die nag, omfloers | |
deur die oerwoud, ver geskater ‘t. | through the jungle at night. |
En nou | And now |
het Koki strak deur die klam tonnels gehou | Koki sneaked through the tight, wet tunnels |
van die stilste bosse waar die takke bo, | of the stillest wood, where the branches above |
verward gestrengel, in die digte, hoe | clawed together in wild tangles so tight |
wasdom saamklou, en die helder dag | that the bright day was full of dusk and drip; |
skemerig en vol drup is; maar sy wag | But as he stopped and listened, no sound he heard, |
en luister het geen geluid gevang | save the drip-dripping and the lamentation |
as net die drup-drup en die lang | of a frightened bush bird far away; |
klae-skreeu van ’n sku bosvoël êrens ver; | and scarcely he saw, like small star falling, |
en skaars het hy gesien, soos ’n klein ster | a red parrot flashing twixt trunk and trunk; |
wat val, die flits van ’n rooi papegaai | and finding nothing, he turn towards the open plains, |
tussen stam en stam; en toe ’t hy weggedraai, | wondering where and how he would find Raka, |
toe hy niks vind, na die kant van die vlakte toe, | |
peinsend waar hy Raka sou kry, en hoe, | |
en peins-peins deur die digte ranke gebreek | and thus he broke from the thick ranks of the black wood, |
van die Swart bosse en die blomme skarlakenrooi of bleek | where the blooms of scarlet and of white |
wat in die nag die sagte motte lok. | drew soft moths in the night. |
En nou ’t hy oor die oper leegtes gegaan | And now he crossed the open sprawl |
en blare, waar die bome enkelder staan, | and leaves, where lone trees stood, |
en kleurige klimop tot die kruine rank… | with bright vines curling to the crown… |
tot die rand van die vlakte waar hy lank | to the edge of the plain where he paused, |
oor die wye middagwêreld uitgetuur ‘t: | long gazing across the midday world to spot |
of die Swarte te sien was; maar die stil uur | the Black One; it was the hot and silent hour, |
van die hitte was daar, en die ver bome ongewis | and the far trees were vague with the first haze |
met die eerste opdamp van die namiddagmis | of the noon mist and jungle rain. He saw |
en die oerwoudreën; en nêrens het hy hier | the plain’s beasts standing silent in the shadows |
Raka gewaar nie – die vaal vlaktediere | or grazing, but Raka was nowhere to be seen. |
het stil in die skadu’s gestaan of gewei. | |
Toe ’t hy weer die smal paaie gesoek wat lei | Then he turned and sought the narrow paths |
deur die oewerbosse na die groot rivier, | that led through the bush to the great river. |
en Raka, Raka, die skelm dier | And Raka, the cunning beast that lurks |
wat uitloer ágter die groen kuil, | in the green hollows or hides silently |
of onhoorbaar agter die ranke skuil, | among the vines, churned inside him, |
het ín hom gamaal, in sy ore geklop, | throbbing in his ears; and he longed |
en telkens wou hy die Swart kop | to see that black face framed by a bush |
in ’n struik sien of in ’n digte tros | or dense bunch of yellow flowers and berries… |
geel blomme en bessies… tot hy eindelik los | And finally, when he wrestled free of the trees |
uit die bome geworstel, die silwer boog | and saw the silver arch of the wide river, |
van die breë water uit voor sy oog | he found the wet spoor in the mud, |
sien strek het; en hier ’t hy die nat spoor | then lost it in the pools, and found it again – |
gekry in die modder en gevolg en verloor | |
in die poele en weer gekry – die swaar ding | the marks where the great beast had broken |
se sleepsel waar hy breek en plas en dring | splashing through the highest reeds – |
deur die hoogste riete – en Koki het getrap | and Koki trod in the tracks that led |
in die baan van die spore oor die wit krap | past white crabs and fishes in the lukewarm shallows, |
en die vissies wat pal in die lou water hou | |
van die vlak plasse; die snygras ’t geklou | with the sharp grass clawing at this knees |
aan sy knieë, en die bont klosse afgeskeur | and tearing at the fur tassels as he waded |
waar hy deur die verbuigde skuins riete beur. | through the bent and broken bush |
En stilstaan en luister, dan het hy alleen | And he stopped and listened, but only heard |
die visarend se skreeu bo die water verneem | the fish eagle call across the water and the sound |
en die styg van die Swart borrels aan sy voet; | of black bubbles rising at his feet; |
maar toe hy kyk na sy vingers en die yl bloed | But as he checked his fingers and saw |
wat die snyruigtes gelaat het, het die groot dier | thin blood seeping from the rough-grass cuts, |
skielik, geluidloos, uit die warm wier | the great beast rose from the weeds and ooze, |
en die slik opgestaan en wit gelag. | suddenly, silently, laughing white. |
5. Die nag | V The Night |
Dié nag het die vure hoog gebly | That night the fires were high and glowed |
en gegloei deur die pale wat die Swart bosse skei | between the poles that parted the black bush |
van die klein kring menslike lig en vlam, | from the circle of human light and flame, |
en geeneen het geslaap voor die donker dam | and none dared sleep below the dark dam |
wat dreig om óór hulle in te stort, | that now threatened to engulf them, |
want Raka het skreeu-skreeu gekom tot kort | for Raka came screeching close up to the kraal, |
teen die kraal, waar hul soms in die gloed | where they glimpsed him in the glow between |
deur die skrewe kon sien, en iets bruin soos bloed | the gaps, and saw brown blood smeared across |
oor sy bek en sy bors en sy breë maag, | his maw and chest and broad belly, and heard |
en sy skreeu was woes van pyn en wraak. | his howling, wild with pain and vengeance. |
Maar met die môre het hy stil weggesluip | But when first light came he slipped away |
en hulle het een-een styf na die pale gekruip | and one by one they rigid crept up to the poles |
om te kyk of dit skoon was, en gesien die geel gras | to check if all was clear, and saw the yellow grass |
wat tot téén hul skans verflenter was, | was shredded right up to the wall and trampled, |
vertrap en gepluk en rooi besmeer | torn and smudged red at the roots… |
aan die stingels… | |
en eers toe die middagwolke weer | and only when the midday clouds |
soos sneeuberge half-pad hoog teen die lug | hung high like snowy mountains in the sky – |
gestaan het – die uur van die verste vlug | the hour when man’s fear of evil night has flown |
van die mens se vrees vir die bose nag – | furthest from his mind – thirty men set out |
het dertig man uitgegaan soos vir die jag, | as if to hunt, bearing assegais and shields |
met skilde en asgaaie en warm kole in ’n kruik | and hot coals in an urn, to scare their enemy |
om die vyand te verskrik met die rook en die ruik | with the smoke and stench of great grass fires; |
van die groot grasbrande; en digby mekaar | and keeping close together searched |
langs die wal van die breë water af het die skaar | the banks of the wide water for signs of Koki. |
na Koki gesoek. Teen die skemering laat | And late, as daylight waned, when coming night |
as die vrees vir die nag weer luid slaat | strikes fear once more into the hearts of men, |
aan die hart van ’n man in die groot bos, | |
’t hulle hom gekry | they found him |
in die verskeurde papkuil en die poel waar hy | in the crushed and twisted watery glade |
half in die modder getrap, op die skag | half stomped into the mud and pinned |
van sy stukkende spies gele ‘t, en die krag en die woede van die Swart dier kon hulle sien | upon his broken spear, and the power |
aan die liggaam en die spore en die pap riet | and rage of the black beast could be seen |
en die skild wat geskeur was en diep ingetrap | in the trampled reeds and on his body |
in die koue klei…maar bloed het ook getap | and his shield, that lay torn and trodden deep |
en bruin gestol op waterplant en blaar | into the cold clay…and blood too had flowed, |
langs die sleepsel waar die Swarte swaar | drying dark on leaves and lilies beside the track |
deur die moeras gebreek het na die digte woud; | where the Black One had broken |
toe het hulle haastig vir Koki wat koud | from the marsh into the denser wood; |
en styf was soos ’n bok, op die skouers gelig | then hastily they lifted Koki, who was cold |
en die kraal gesoek: in die laat lig | and stiff as an antelope, onto their shoulders |
het die vroue die stoet van die hek af gewaar, | and bore him to the kraal: where in the late light |
en hard gehuil en met dom misbaar | the women saw them coming from the gate |
na die hutte gehardloop toe die manne hul vrag | and wept loudly or ran with muted gestures to their huts when the men brought in their burden |
inbring en aflaai; | and set it down; |
net een het deur die nag | only one soul sat with Koki through the night, |
toe die dodefees luid by die bierpotte was, | while the wake rolled loud around the jugs of beer, |
langs die stil Koki gesit en met pluksels gras | cleaning his corpse with tufts of grass |
sy liggaam gereinig waar hy gebreek was en bevuil | where it was broken and despoiled |
deur Raka, die bose; en sy het nie gehuil – | by Raka, the evil one; and she did not cry – |
die oudste van die vroue wat veel bewaar | the eldest of the women, who knew many tales |
van die stam se herinnerings en van sy swaar, | of the tribe’s trials and tribulations, and fed |
en met hul liedere die kinders en die jong seuns voed | its songs back the children and young men |
soos aan ’n naelstring van sagte, kloppende bloed | in the evening glow, like a birth cord gently |
in die skemeraande – sy ’t stil gesing | bearing throbbing blood – she sat singing |
voor haar uit van die heilige, glansende kring | of the sacred circle of birth and death |
van geboorte en dood en geboorte en dood; | birth and death; and the waiting women |
van die vroue se wag en hul pyn; en die groot | and their pain; and the boundless glory |
skoonheid van die dapper man in die stryd. | of the brave man and his struggle. |
En toe ’t sy gesing van die ver tyd | And then she sang of times long gone |
toe Koki se vader ’n sterk man was, | when Koki’s father was a strong man, |
en hy self, ’n kind, met die klein kwas | and he himself a child, with tiny tassels |
aan elke knie, die bendes gelei ‘t | at each knee, who led gangs of boys |
van die seuns deur die riete en deur die nabye | among the reeds and across the nearby plains; |
grasruie plate; en toe ’t sy genoem | and then she sang the praises of his shoulders |
die skoonheid van sy skouers, en sy snelheid geroem | and his speed in hunt and battle, and his height, |
in die jag en die stryd, en sy lengte, sy rug, | |
sy pragtige bene, sy bors en die vlug | his back, his strong legs and chest, and the flight |
van sy blink asgaaie… | of his shimmering assegai… |
en luider het haar lied | and then her song rose loudly |
geroep van die jong ryp vroue se verdriet | to lament the sorrow of all the ripe young women |
en die kinders wat hy nooit, nooit meer sal hê; | and the children he would never have. |
en toe ’t sy die Swart dier genoem wat lê | And then she named the black beast |
in die nag en die plasse, en Koki se moed, | that lay the dark pools, and Koki’s courage, |
en die speel van sy wapens en die trots voet | and the dance of his weapons and proud feet |
wat nooit stil by die pale van die hek kon bly: | that never stopped at the gateposts: |
hoe hy úitgedans het om in die Swart woud te stry | how he danced out into the black bush |
teen iets wat beestelik en magtiger is, | to fight a force more bestial and strong, |
en hoe hy sy bruilof in die koue duisternis | and how they were wed in the cold darkness |
van die groot moerasse gevier het. | of the great marshes. |
En nou | And then her song |
het sy die lied stil en laag gehou: | turned light and low to speak of human loss; |
van die verlore menslikheid; van die klein kraal | of the small kraal that lay amid the black trees, |
wat in die Swart bome lê en snags straal | with its fires shining bright at night; |
met sy vure; en sy ’t gekla: wie hom nou sal red | and she pleaded: “Who will save us now |
teen die groot dier wat wag, wie sal belet | from the great beast waiting? Who will bar |
dat hy inkom en heers? | his entry and dominion?” |
En stiller en sagter: | And more soft and silent still |
dat die skoonste gesterf het, dat die edelste wagter | she sang that the greatest had perished, that the noblest |
koud lê langs sy vuur, en sy stam lê oop | warrior lay cold beside the fire, that his tribe lay open |
soos ’n óu kraal in die gras waar die jakkalsies loop | like an old kraal amid the grass, where jackals slipped |
deur die riete bedags. | among the poles at will. |
By die bruin potte bier | And at the brown beer jugs |
het hulle anders en luid die dodefees gevier, | the wake was different and loud this time – |
die manne wat saam met Koki die jag | for Raka was silent beyond the poles, and those |
en die stryd geken het, die geheim en die krag | who listened heard only the cry of crickets shrill |
van die heilige kraal – want Raka was stil | in the still grass – and one by one the men |
buite die pale, en dié wat gaan luister ’t het alleen skril | who had hunted and fought with Koki, |
onverstoord in die gras die krieke hoor skree – | who knew the sacred strength and secrets of the kraal, |
maar die manne het een-een in die gloed getree | stepped from the dark circle into the fire’s glow, |
uit die duister kring, en saam met die klop | and to the beat of the hollow drum |
van die hol tamboer ’n dans getrap | did the dance of death and black terror |
van die dood, die dood, en die Swart skrik | that can crush a strong man, |
wat ’n sterk man klem, ’n dans strak | a tight dance with taut limbs and blind stares: |
van gespanne spier en blinde staar: | a shudder that tore with wild cramps through |
’n bewing wat met rukke roer | the steel thread of the bent back, that arced |
deur die staal draad van die krom rug | with frenzied spasms like a stiff bow, |
in ’n kramp van waansin oorgepluk | a shiver through the ankles, |
na ágter soos ’n taai boog, | a near motionless dance |
’n trilling van die enkels laag, | that raged within their bodies |
’n dans van byna roerloosheid | like an all-consuming blaze |
wat bínne in die harde lyf | that would never find its way out. |
verterend soos ’n vlam staan | |
en nooit na buite uitslaan. | |
En by dié dans was daar geen lied, | For this dance there was no song, |
en nie die óu en helder verdriet | and none of the bright, familiar sorrow |
om die sterwe en om die skone held: | for the loss and memory of a glorious hero; |
net die klop van die trom en die stil geweld | just a drumbeat and the mute violence |
van die glansende voete in die vure se gloed. | of the glistening feet in the fire’s glow. |
Maar toe ‘t ’n ander koors deur die wilde bloed | But then another fever spread through the wild blood |
van die manne gevaar, en een het geskreeu | of the men, and one screamed of Koki’s strength, |
van Koki se krag, van die Vaal Leeu; | |
en die wilde drom het saam gespring | |
oor die vure ín in die eng kring | through the flames in the close circle |
van die heilige dans en woester beweeg | of the holy dance, and with frenzied arms |
en die woorde herhaal, skril en leeg, | echoed the words, shrill and hollow, |
van Koki se ratsheid, sy groot krag; | of Koki’s speed and boundless strength; |
en toe ’t die dronk woord uitgelag | but then a drunken song rose high |
hoog bo die fees en hul wilde spel: | above their wild and festive game: |
‘Maar Raka was sterker, sy voet so snel | “But Raka was stronger still, and fleet of foot |
soos ’n voel, soos die wild deur die vlakte loop. | as a bird or buck crossing the plain. |
Die swakste moes buig.’ En oor die Swart knoop | The weaker had to bend.” And then |
van die dansers het die nuwe gesang | above the black knot of dancers rose |
van die krag en die groot dier luid gehang | a new song that loudly praised the strength |
in ’n dronk en blinde vergetenheid… | of the great beast in blind and drunk oblivion… |
maar toe was Raka met sy apespring | then suddenly Raka with an ape-like leap |
skielik groot in die lae vure se kring: | bounded into the low-fired circle: |
die hek se rieme was slap gebind | for the gate straps were too loosely tied, |
waar die Swarte reeds in die vrou en kind | and the Black One had already found his way |
en die woord van die manne se liedere was-; | into the hearts of the women and children |
en sy pyn en woede was ’n smal pas | and the words of the songs sung by the men; |
deur sy vrees vir die vuur, deur die paal, deur die hek | and his pain and rage had quelled his fear of fire |
met sy taai rieme na die helder plek | and made it but a small step to push aside |
waar dié wat hy haat, was; en die dans ’t nog getril | the tight-strapped gate and pass among the poles |
in die voete, en die Swart lied is saamgegil | to reach the bright place and those he hated most, |
met die eerste krete, toe ’t die bloed geloop | whose dance still shuddered in their feet, |
deur die dampende as uit die warm hoop | and whose black song mingled with the first cries |
waar die sterkstes gele het; | as warm blood hissed into the hot ash from the heap where the strongest lay; |
maar die vroue het gevlug | and the women fled |
met lang geskreeu in die hutte terug | with long screams back to their huts |
en die agterste hoeke, en heelnag die wraak | in the furthest corners, and spent the night |
van Raka en Raka se donker waak | listening to Raka’s revenge and dreadful wake |
in die kraal verneem; sy snork, sy draf, | as he crossed the kraal, running and sniffing, |
en die skreeu van ’n vrou se pyn skielik, die blaf | and they heard women crying out in pain, |
van ’n vasgekeerde hond, kort en benoud… | and the short, sharp barking of the tethered dogs… |
en daar waar Koki se liggaam koud | and when Raka found where Koki lay, |
en stil in die gras was, die harder gebrul | cold and still among the grass, |
van die nuwe woede, wat die hutte vul, | new rage fuelled his howling |
en die breek en die skeur. | with the sound of breaking bone and tearing flesh. |
In die môre vroeg | And when morning came |
het hy naby die hek gele, slu, en moeg | they found him lying at the gate, sly and tired |
maar waaksaam; en opgestaan later | but watchful; and when the day was warm he rose |
toe dit warm word, en uit die potte die water | to drink from the water pots before returning |
gedrink en weer by die hek gaan wag; | to guard the gate; and after that fearful night |
en ná die dag se hitte en die lang nag | and long hot day, hunger and thirst, |
en die skrik, het honger en dors, dié twee, | the two slave drivers, drove the people out |
die slawedrywers, hulle maar gedwee | in search of food and water; and Raka |
en sku om water en om kos laat gaan; | let them go and then went off to hunt nearby; |
en Raka, die skelm dier, het opgestaan | |
en hulle laat loop, en self náby gaan jag; | but no one dared to slam the narrow gate |
maar niemand het gewaag om met een slag | |
and shut him out again. http://richarddenooy.bookslive.co.za/blog/2010/04/24/how-raka-became-a-sangoma/ |
Joerie, joerie, botter en brood,
as ek jou kry, slaat ek jou dood
Thursday, March 8, 2012
RAKA
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment